't Geheim van de Tangkoel:
(door Mathieu Berden).
De geschiedenis, die zich roondum de Tangkoel ln Hou-Blierik haet aafgespult, is al zoe alt, dat zelfs de alste minse van Hou-Blierik zich dr niks mier van herinnere kinne. Toentertied waar 't in Hou-Blierik neet pluus; die onveiligheid kwaam aevel neet van de kant van de inwoeners zelf, maar van boete. Roondum umgaeve door düstere bösch en dich kreupelholt, booj de umgaeving van dit kleine dörpke, wao de huus wiet verspreid looge, ein prachtige schuulplaats veur allerhand soart minse, die d’r belang beej hadde, det neemend anders dan zeej zelf wis, wao zeej ware. Veural zigeuners heelen 'r zich gair verborge.
Zoe deej op eine zekeren daag 't geruch de ründte, det'r wir ein bende zigeuners in d’n umtrek eur kampe hadde opgeslage. Dit niejtje brach de schrik d’r beej de minse in, want ze wiste maar al te good, wat det beteikende. S'aoves in de kefées en in de keuke beej de kachel woord'r nörgens anders euver gepraot. As die zigeuners einmaol aan 't plundere slooge, stoonde ze veur niks. Met d’n ings um 't hert ging me daen nach nao bed.
Wat ze gevrees hadde kwaom oet. Dn iersten daag gebeurde d’r niks, en den twidden aok neet, maar dreej daag later waar d’r op eine nach op veer plaatse tegeliek ingebroake. „Dao hebste 't al!“ zagte de boere oonderein, en in alle huus woorte de sleuj nog ens degelik naogekeke. De volgenden daag woord'r nog wet ergers verteld. Veer maond geleeje had Kueb van Wullemen- Ties met dn alste joong van Graate-Driek ruzie gehad, die zoe hoeg waar geloupe, det Kueb zien mets oet de tes gehaold had en zienen taegenstander in de kefé had doetgestoake.
Vanaaf daen tied had neemend Kueb mier gezeen, maar idderein waar dr heilig van euvertuugd, det hae zich urges in de bösch verborge had. En nouw kwaam dao in-ens Sjang van Kaevershoaf met de tiejing, det hae Kueb gezeen hat en det hae aan 't hoof stoond van de zigeunersbende. De vurrige nach, toen hae toch neet koos slaope van d’n hoos, waar hae maar nao boete gegaon, en hat 't toen met eige ouge gezeen.
't lerste, wao Sjang 't vertelde, waar beej Naat in de kefé, en umdet Sjang noeit loog, moste ze um waal geluive en idderein hat'r de moond van vol. Zoonder wet te zegge hat Boer Tang ouk geluusterd; niedig japde hae aan zienen bitter, leet 't glaeske nag ens vol make en sloog 't met eine sloek nao binne. Det nietje euver Kueb zoot um dwars. Destieds hat Kueb met zien dochter Nel wille vreeje, maar hae had um veerkant de deur oetgekaegeld.
Vanaf daen tied had Kueb als eine wildeman door Hou-Blierik geloupen en taege idderein had hae gezag, det hae Nel waal kriege zoe, al moos hae dr de hiele femielie vür euverhoup staeke. Ook de ruzie met Ties van Graate-Wullem, die zoe ongelökkig waar aafgeloupe, ging um Nel. Hae had Kueb noeits vertrouwd en daorum zoot hae nouw waal ein bietje in de rats. Dae kael waar toet alles in staot. En as Kueb werkelik met de zigeuners oonder ein daeke loog, zoe hae 't um lastig genoog make. Hae ging nao hoes, trok zien Zondaagsche books aan en stapte nao Blierik um de veldwachter te waarschuwe.
Heejnao ging hae maar metein door nao de stad, koch zich 'n hiel zoodje petroene en ein niej jachgewaer. „Zoe”, zag hae content toet zien eige, „Chris is nouw alt genoog, dae jooong moot ouk maar liere scheete, 't kan nag good van pas koomme“.
't Waar zakke-duüster, toe hae s'aoves um tien oor thoes kwaam. De blinde veur de keukeraam ware neet dich, maar gen piekelke leech kwaam um taege. Die kinne toch nag neet nao bed zien, dach hae oongerüs.
Zoe vlot as hae maar efkes koos leep hae door d’n hoaf um door de achterdeur nao binne te gaon. De deur stoond oape en in 't hiele hoes waar 't zoe stil as op 'n kerkhoaf. De koos de muus aan de zölderlet huure kratse. As ter maar niks gebeurd waar.
Toen hae de keuke binne schroompelde, steet hae direk met ziene voot taege wet zachs. Hae boekde zich en begoos 't van alle kante te beveule. Morju, dao loog eine mins! De schrik sloog um inens um 't hert. “Vrouw, reep'e zoe hert as'e koos, maar d’r kwaam gen antwaord. Hae huurde allein wie de gedaante op de groond zich prebeerde te bewaege. Veurzichtig schravelde hae nao de lamp op de taofel, huufde 't glaas van d’n brander en heel ein zwaegelke aan 't leamet.
lers hiel zwaak, dan in-ens hoeg vlamde 't petroleumleech door de keuke. Op de groond looge -zien vrouw, ziene zoon Chris en de maag, alle dreej aan hand en veut geboonde en eine prop in de moond. Razelend euver zien hiele lief boekde Sjang zich nao zien vrouw. Gelökkig, ze leefde nam. Met 't broedmets sneej hae de touwe kepot en haolde de prop oet de moond.
Stief kroop zien vrouw rech-op en 't erme mins begoos van alteratie te böke. Sjang wist neet hoe hae zich halde moos; zenuwechtig trok hae zien books op en beet zich op de lippe, det 't blood'r oet spödde. Um neet te laote merke-hoe bang, det'e waar, veel hae oet as 'n botte hiep:
“Lik toch neet zoe te kueme en zek leever wat'r gebeurd is”. Met hakke en brök vertelde ze toen hoe Kueb met waal tien zigeuners 't hoes ware binnen gevalle, eur gegrepe en geboonde hadde en d’r met Nel van door gegaon ware. „M'n broedsdeil koom ik morgenach waal haole!” had Kueb gezag, toen hae wegging. „En dae kump morgenach zeker truk“, lamenteerde ze. „Wat mootte we beginne, wat mootte we beginne!”
Dae nach deej boer Sjang gen oug dich. Zien vrouw waar de schrik alwir te boave gekoomme en loog röstig te snurke. Hae koos gewoen neet slaope. Den hielen tied dooch hae maar aan 't dreigement van Kueb. Morgenach zoe hae dus truuk koomme um Nel zienen broedschat te haole, maar dao zoe hae um 'n stekske veur staeke. Stiekum stoond Sjang op.
In dn eike kas, oonder 'n houp kleijer, had hae de iezere geldkis verborge en die waar op 't ougenblik beurdevol. Die zoe hae waal ens efkes in veiligheid bringe. As 'n deef kroop hae door de achterdeur nao boete; 'n hoond schrook wakker en liet ein niedig geblaf huure, maar boer Sjang trok zich heej niks van aan. Midde door 't veld verdween hae in de richting van de Tangkoel.
De volgende aovend hadde boer Sjang, ziene zoon Chris, de veldwachter oet Blierik en ein stök of vief boere oet d’n umtrek zich in de buurt van 't hoes op de loer gelag. De meiste hadde ein jachgewair naeve zich ligge en luusterde gespanne nao idder geluud. De maon had zich verborge achter dieke wolke en makde alles alles zoe zwart, det 'n schouwvaeger d’r nog wit taege gewais zoe zien. 't Waar al wiet euver midder-nach en de buure begooste al te dinke, dat Kueb maar zoe wet gesmoeld had, toen Chris, dae de joongste ouge had, op-ens eemend mende te zeen. Ouk huurde hae op 'n aafstand van 'n twintig maeter de dorre tekskes kraake, jus asof eemend dr op trooj. Hae makde de andere heej op opmerkzaam en gespanne bleeve alle ligge luustere. De gedaante, die zich zwaak aafteikende taege d’n duusteren achtergroond van de denneböschkes, kwaam hoe langer hoe dichter beej, zoe dich zelfs, det Sjang duudelik Kueb koos kinne.
Dae zoe van ein kalde kermes thoes koomme!“ dooch hae beej zien eige. Kueb bleef ein ougenblik stil staon luustere, en 't leek waal, det hae zich um woe dreije. Toen Sjang det zoog, koos hae 't nimmier oethalde.
Op-ens kloonk'r ein schot. Kueb waar aevel neet geraak en vlöchde de veilige bösch in. As 'n raozende vloog Sjang, alle veurzichtigheid vergaetend op en woe um achternao. De veldwachter zoog hoe' Kueb stil bleef staon, 't gewair aan de schouwer loog en veur de twidde kier kloonk'r ein schot door de sille herrefs-looch. Deze kier waar d’r waal eemend geraak. Sjang had de volle lading in de bors gekreege en veel veureuver op de naatte bleik achter zien hoes. 't Waar zoe vlot gebeurd, det Kueb, veur det eemend d’r erg in had, wir in de bösch verdweene waar.
Eine van de buure leep zoe vlot as hae maar efkeê koos nao d’n dokter, maar 't zoe nimmier nuudig zeen. Inkele minute nao 't schot storref boer Sjang in de erm van Chris, zoonder good beej verstand te zien gekoomme. Op 't letste moment kwaam hae ein bietje beej en terwiel hae met zien hand in de richting wees van de Tangkoel, smiespelde ziene stervende moond: 't Geld in de koel beej de viefde maar zien krachte begoove um. 't Geheim van de Tangkoel noom hae meij in 't graaf.
Wiet en deep lik in Hou-Blierik nag altied de Tangkoel, rech taegeneuver de kerktore van Tegele. Ze is zoe deep, zegge de minse. det 'n stem vief telle nuedig haet om op de groond te koomme. Kueb is later toch gegreepe en Nel koos wir nao hoes gaon, maar ziene broedschat waar weg. Dae moot dao urgens ligge oonder 't zwarte water van de Tangkoel.
Wao? Det wet allein boer Sjang, maar dae is doed en kan 't taege neemes mier zegge. Dit is de legende van de Tangkoel, die al zoe alt is, det neemes ze zich mier herinnert. Of 't ierlik gebeurd is, weite we neet, daoveur is 't ouk 'n legende, maar in iddere legende schuelt 'n groond van waorheid, en wae wet, wat'r nag oet gehald woord, as 't goldmenke van Gennep heej ens ging vröte?
MATHIEU BERDEN
Opmerking plaatsen