Wagenwerkplaats

Door: Ron Beijaard (2025)

De Wagenmakerij in Blerick was een belangrijke reparatiewerkplaats voor goederenwagons van de Nederlandse Spoorwegen. Hier zijn de belangrijkste punten samengevat:

• Oprichting en functie:
  • Opgericht in 1889 vanwege de groei van het spoorwegnet en de toename van goederenvervoer.
  • Diende als centrale werkplaats voor Zuid-Nederland, waar goederenwagons werden gerepareerd en gereviseerd.
  • Speelde een cruciale rol in het onderhoud van spoorwegmaterieel.
• Economische en sociale impact:
  • Zorgde voor aanzienlijke werkgelegenheid en stimuleerde de lokale economie.
  • Droeg bij aan de groei van Blerick en de ontwikkeling tot een industriële plaats.
  • Had een grote invloed op het sociale leven in Blerick.
  • Veel Blerickse clubs en organisaties hadden of hebben hun wortels in de wagenwerkplaats. Zo stonden de spoormensen onder meer aan de wieg van Harmonie Sint-Caecilia en toneelvereniging Onderling Kunstgenot.
• Sluiting en herbestemming:
  • Gesloten in 1969 vanwege de afname van goederenvervoer per spoor.
  • Een deel van de werkplaats bleef tot 1995 in gebruik als technisch steunpunt.
  • In 2002 werd de oude wagenmakerij een rijksmonument.
  • Sinds 2007 is Stichting BOEi eigenaar en is het rijksmonument gerestaureerd.
  • Het rijksmonument dient nu grotendeels als depot voor het Spoorwegmuseum.
• Kenmerken van de werkplaats:
  • Grote hallen waar reparaties en revisies werden uitgevoerd.
  • Voorzieningen zoals een timmerfabriek en een smederij.
  • In de beginjaren veel handwerk, later gemechaniseerd met zware machines.
  • Het is een van de grootste rijksmonumenten van Nederland.

NS Treinonderhoud, Tijdreizen #5. Film van 9:52 min.
Halverwege de film gaat het over Blerick.

NS-Werkplaats, wagenwerkplaats of werkplaats, was een reparatiewerkplaats voor met name goederenwagons van de Nederlandse Spoorwegen.

Als gevolg van de snelle uitbreiding van het railnet en het aantal goederentreinen in het laatste kwart van de negentiende eeuw was er grote behoefte aan reparatiewerkplaatsen op diverse plaatsen in het land. Eén daarvan kwam per 1 maart 1889 in Blerick en fungeerde als centrale werkplaats voor een groot deel van Zuid-Nederland.

De Blerickse werkplaats was gevestigd aan de Sint-Annaweg, tussen de spoorlijnen Venlo-Eindhoven en Venlo-Nijmegen in en vlakbij twee grote rangeerterreinen. In de hallen werden goederenwagons gerepareerd en gereviseerd en kreeg het brandweermateriaal van de spoorwegen een opknapbeurt. Veel wagons kwamen rijp voor de sloop binnen en verlieten de werkplaats weer als nieuw. Bij de centrale wagenwerkplaats werkten vrijwel constant zo'n 150 mensen: timmerlieden, bankwerkers, schilders en smeden. In de vooroorlogse jaren was het allemaal handwerk en duurde de werkdag tien tot twaalf uur. Er waren nog maar weinig machines. De elektriciteit daarvoor werd geleverd door een zogenoemde 'locomobiel', een afgedankte locomotief. De verlichting van de immense hallen kwam in de eerste decennia van het bestaan van de werkplaats van een eigen olie-gasfabriekje.

In later jaren en vooral na de oorlog nam de mechanisatie een hoge vlucht en werd het werk met zware machines verricht. Per dag konden toen 20 tot 25 wagons worden gerepareerd dan wel gereviseerd. De komst van de wagenwerkplaats naar Blerick in 1889 betekende een grote impuls voor de lokale economie. De werkgelegenheid werd in één klap flink uitgebreid. Daarvan profiteerden niet alleen de Blerickenaren, maar ook mensen uit de omgeving en de rest van het land.

De bevolking van Blerick nam snel toe en als gevolg daarvan ontwikkelde het dorp zich in rap tempo tot een plaats van betekenis. Een plaats die binnen de uit drie dorpen bestaande gemeente Maasbree de hoofdrol ging spelen. De mensen die bij de spoorwegen werkten, drukten in de eerste helft van de twintigste eeuw hun stempel op het Blerickse verenigingsleven. Veel Blerickse clubs en organisaties hadden of hebben hun wortels in de wagenwerkplaats. Zo stonden de spoormensen onder meer aan de wieg van Harmonie Sint-Caecilia en toneelvereniging Onderling Kunstgenot.

Op 28 februari 1969, bijna exact 80 jaar na de komst naar Blerick, werd de centrale wagenwerkplaats gesloten. De Nederlandse Spoorwegen waren door de afname van het goederenvervoer over de rails gedwongen het aantal goederentreinen in te krimpen. De reparatiewerkzaamheden voor het uitgedunde goederenwagenpark konden makkelijk op één plaats centraal in het land worden verricht. Die plaats werd Amersfoort. Vooruitlopend op de sluiting werden medewerkers overgeplaatst of kregen een andere functie. Daardoor waren er uiteindelijk in 1969 nog 89 over. Ook voor het merendeel van hen wisten de Nederlandse Spoorwegen een andere baan binnen het bedrijf te vinden. Hoewel delen ervan af en toe tijdelijk werden gebruikt, staan de immense hallen sinds 1969 eigenlijk leeg.

Bron: Blerickclopedie (1994)

De wagenmakerij van Blerick: de oude ziekenboeg van goederenwagons

Op 28 februari 2024 is het 55 jaar geleden dat de Wagenwerkplaats in Blerick, na bijna 80 jaar actief te zijn geweest, werd gesloten. Een bijzonder monument uit de beginperiode van de spoorwegen.

De werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen

Halverwege de negentiende eeuw krijgt het spoorwegennet in ons land een flinke impuls. Vanaf de jaren zestig groeit het aantal kilometers spoorlijn gestaag en neemt het gebruik van treinvervoer toe. Op diverse locaties in het land worden werkplaatsen opgericht om het veelgebruikte spoorwegmateriaal te onderhouden en repareren. Eerst in Haarlem en Amsterdam. In 1889, na de uitbreiding van het spoorwegnet in het zuiden, wordt er in Blerick een wagenmakerij gebouwd. Deze werkplaats is bedoeld voor reparaties aan voornamelijk goederentreinen. Mankeert er iets aan een goederenwagon, dan wordt de wagon ter reparatie naar Blerick gebracht om weer ‘gezond’ te maken. Wagons die kleine reparaties nodig hebben, worden in verschillende rijen in de grote hal gerepareerd. Zware wagons worden opgekrikt, waarna de wielstellen eruit worden gerold. Alles wat bij reparatie van goederenwagons van pas kan komen heeft men hier bij de hand, zoals een timmerfabriek en een smederij.

Belangrijke Limburgse industrie

De werkplaats groeit in de jaren erna aanzienlijk. Dat is gunstig voor de werkgelegenheid in Blerick, waarin de eerste helft van de vorige eeuw zo’n 350 mensen werken aan herstel en onderhoud van spoorwegmaterieel. Generaties lang drukt de werkplaats haar stempel op Blericks sociaal maatschappelijk leven. Uit alle delen van het land komen mensen naar Blerick en vinden werk bij de NS. Deze import doet het inwonertak van 5.000 in 1910 binnen vijftien jaar verdubbelen.

In de jaren twintig bereikt het dorp de status van industrieplaats en groeit de behoefte aan meer capaciteit. Een nieuwe wagenwerkplaats wordt gebouwd. Met een lengte van 85 meter en voorzien van zes sporen in combinatie met het te maken rolwagenspoor, was het een belangrijke aanvulling op de bestaande wagenmakerij.

De sluiting

In 1969 wordt de wagenmakerij echter gesloten als gevolg van afname van goederenvervoer over de rails. NS moet het aantal goederentreinen fors inkrimpen en concentreert vanaf dan al haar reparaties in Amersfoort. ‘Blerick’ kwam leeg te staan. Een deel van de centrale wagenwerkplaats blijft tot en met 1995 in gebruik gebleven als technisch steunpunt voor onderhoud aan de rangeerlocomotieven van het emplacement Venlo. De hallen worden hierna voornamelijk gebruikt als opslagplaats. Stibans, een stichting  van treinliefhebbers, gebruiken de plek om oude treinen op te knappen. In 2002 krijgt de oude wagenmakerij bescherming als rijksmonument.

Restauratie

Sinds 2007 is BOEi eigenaar van de wagenmakerij. Met een oppervlakte van bijna 8000 vierkante meters, is het een van de grootste rijksmonumenten van Nederland. De restauratie was een miljoenenklus. Binnen- en buitenmuren moesten grondig worden opgeknapt, net als de kantoren. Het dak lekte en nieuwe rails moest worden aangelegd. Na een grondige restauratie is veel van haar oorspronkelijke karakter behouden. Het rijksmonument wordt nu grotendeels gebruikt als depot door het Spoorwegmuseum.

Meer informatie op de projectpagina

Bron: Jasmijn Bus/BOEi (2024)